ابزار هدایت به بالای صفحه

[1] - مکارم شیرازی، ناصر، پیام قرآن، ج 4، ص 418.

[2] - عبدالرحمن بن احمد الایجی، المواقت فی علم الکلام، 323.

[3] - مطهری، مرتضی، عدل الهی، ص 53 و 54.

[4] - عدل الهی، ص 53 و 54.

[5] - عدل الهی، ص 54.

[6] - مصنفات شیخ مفید، ج 10 (النکه الاعتقادیه)، ص 32.

[7] - قاضی عبدالجبار، شرح اصول خمسه، ص 301.

اصول دین و مذهب شیعه به ترتیب چیست؟ و اصول دین سنی‏ها چیست؟

دین اسلام شامل سه قسمت است: 1- اصول اعتقادی 2- فروع یا برنامه ‏های عملی 3- اخلاق و فضایل انسانی
 

دین اسلام شامل سه قسمت است: 1- اصول اعتقادی 2- فروع یا برنامه ‏های عملی 3- اخلاق و فضایل انسانی
اصول اعتقادی اسلام عبارت است از: توحید، نبوت و معاد كه مرز میان مسلمان از غیر مسلمان است و چون این اصول اعتقادی است باید با بصیرت و ایمان به آنها راه یافت و تقلید از دیگری بدون دلیل واعتماد قطعی، صحیح نیست.
بر اساس مبانی مذهب شیعه دو اصل دیگر، عدل و امامت نیز جزء اصول اعتقادی شمرده شده است. در اینجا ابتدا به بررسی كوتاه این اصول از نظر شیعه می‏پردازیم و سپس از اعتقاد ویژه‏ی اهل تسنن را بیان می‏كنیم:
1- توحید: همه شرایع آسمانی بر اساس توحید و یكتا پرستی استوار بوده و بارزترین امر مشترك در میان آنها اعتقاد به توحید است، و البته توحید دارای مراتبی است كه در محل خود بحث شده است.(1)
2- عدل: یكی از صفات كمال خداوند، عدل است. از آنجا كه خداوند حكیم است، یعنی هر كاری را به جا و به مورد و به بهترین وجه انجام می‏دهد و علیم و خبیر است و غنی است. بنابراین از نظر عقل امكان ندارد كه خداوند به كسی كوچكترین ستمی روا دارد.(2) و در آیات قرآن نیز به آن تصریح شده است.(3) و علت اینكه شیعه آن را جزء اصول دین شمرده به خاطر اختلاف شدید اهل سنت در معنای آن و نسبت‏های ناروایی است كه به خدا داده شده است.
3- نبوت: نبوت در زندگی انسان همان قوانین الهی است كه به پیامبران وحی شده تا كاروان بشریت را به سوی خیر، صلاح و كمال راهنمایی كند.
4- امامت: به دنبال نبوت كه عبارت از ابلاغ احكام الهی و تعلیم مكتب است. خداوند افرادی را به عنوان امام تعیین فرموده است كه ایشان مسؤولیت پیاده كردن احكام را در جامعه اسلامی به عهده دارند كه به نظر شیعه دوازده نفر به تصریح پیامبر و به دستور پروردگار جهت این منصب معرفی شده ‏اند.
5- معاد و قیامت: پس از انقضای عمر زمین، مردگان با همین جسم در سطح عالی‏تر برانگیخته می‏گردند و در محضر عدل الهی حاضر می‏شوند "تا بدكاران به سزای كردار زشتشان كیفر شوند و نیكوكاران به پاداش اعمال نیكشان نائل گردند."(4)
اصول دین از دیدگاه اهل سنت: در اینجا به اعتقادات دو فرقه مشهور و معروف از ایشان (اشاعره و معتزله) اشاره می‏كنیم:
الف) مذهب معتزله
مذهب معتزله بر پایه‏ی پنج اصل استوار است كه هر كسی به آنها اعتقاد داشته باشد معتزلی خوانده می‏شود. اینك به اختصار به شرح و بررسی اصول یاد شده می‏پردازیم:
1- اصل توحید: همانگونه كه گفته شد این اصل مشترك بین همه مسلمانان بلكه همه ادیان الهی است.
2- اصل عدل: بحث درباره توحید، مربوط به صفات ذات خداوند است، ولی بحث از عدل مربوط به صفت فعل الهی است. در اینكه عدل از صفات جمال الهی است اختلافی نیست. لیكن سخن در تفسیر معنای عدل است، آیاعدل معیار روشن و ثابتی دارد كه ابتدا عقل آن را یافته، آنگاه بر پایه آن افعال خداوند را به عدل توصیف می‏كند، یا چنین معیار ثابت عقلی وجود ندارد. معتزله طرفدار نظر نخست و اشاعره طرفدار نظر دوم‏اند.
3- وعد و وعید: وفای به وعد (وعده به پاداش) عقلاً و نقلاً واجب است ولی درباره وفای به وعید (وعده به مجازات) دو نظریه است: اكثریت معتزله وفای به وعید را نیز واجب می‏دانند و آنان به "وعیدیه" معروفند و دیگران كه قائل به وجوب آن نیستند به "تفضلیه" مشهورند.
4- المنزلة بین المنزلتین: این اصل مربوط به مرتكبان گناه كبیره است و این نظریه را ابتدائاً معتزله مطرح كردند.
درباره مرتكبان گناهان كبیره دو بحث مطرح است: یكی اینكه مؤمن هستند یا نه؟ كه در این باره سه نظریه معروف ابراز گردیده است، اكثریت امت اسلامی آنان را مؤمن و فاسق و اكثریت خوارج آنان را كافر و مشرك می دانستند و معتزله نظریه "المنزلة بین المنزلتین" را ابراز كردند.
و بحث دیگر درباره وضع اخروی و عقوبت آنان است، كه معتزله فعلیت یافتن عذاب را برای گنهكاران حتمی می‏دانند و علاوه بر این به جاودانگی و خلود عذاب برای مرتكبان كبائر نیز عقیده دارند.
5- امر به معروف و نهی از منكر: معتزله وجوب آن را كفایی و مشروط به شرایطی می‏دانستند. و در اجرای این فریضه دینی، اهتمام بسیار داشتند به ویژه با زندقه و الحاد شدیداً مبارزه می‏كردند.(5)
ب) اشاعره
اشاعره نیز علاوه بر اصول اعتقادی به توحید، نبوت، معاد؛ عقایدی دارند كه با آن اعتقادات از اصول اهل السنة دفاع كرده و یا به نوی عقیده اهل السنة را تأویل و توجیه كرده ‏اند.(6)
نتیجه اینكه: اصول دین از نظر شیعه پنج اصل است، توحید، عدل، نبوت، امامت و معاد. گر چه دیگران دو اصل عدل و امامت را از اصول مذهب شیعه می‏دانند ولی اعتقاد شیعه این است كه دین غیر از مذهب خود چیز دیگری نیست واما از نظر اهل سنت این اصول متفاوت ذكر شده است امّا آنچه عمده و مشترك است توحید، نبوت و معاد است گرچه اصول دیگر نیز قابل تأمل است.
منابع جهت مطالعه بیشتر:
1- مصباح یزدی، محمد تقی، آموزش عقاید، سازمان تبلیغات اسلامی
2- قرائتی، محسن، اصول عقاید، سازمان تبلیغات اسلامی
3- امامی و آشتیانی، طرحی نو در تدریس عقاید اسلامی، سازمان تبلیغات اسلامی
4- مكارم شیرازی، ناصر، یكصد پرسش و پاسخ، دفتر نشر برگزیده
5- سبحانی، جعفر، منشور عقاید امامیه، مؤسسه امام صادق علیه السلام
6- مطهری، مرتضی، آشنایی با علوم اسلامی، دفتر انتشارات اسلامی
7- ربانی، گلپایگانی، فِرَق و مذاهب كلامی، مركز جهانی علوم اسلامی
پی نوشت ها:
1) ر.ك، جعفر سبحانی، منشور عقاید امامیه و مصباح یزدی، آموزش عقاید.
2) ر.ك، مرتضی مطهری، عدل الهی، انتشارات صدرا.
3) ر.ك، نساء: 40، یونس: 44.
4) نجم: 31.